Sosyal psikolojinin derinliklerine dalarken, zaman zaman insan doğasının en karmaşık yönlerine ışık tutan deneylerle karşılaşırız. Prof. Dr. Muzafer Sherif'in ünlü "Hırsızlar Mağarası" deneyi de bunlardan biridir. Bir bakıma günlük hayatımızın bir yansıması olan bu deney, gruplar arasındaki çatışma ve işbirliği dinamiklerini anlamak için yapılan önemli bir araştırmadır. Bu yazıda, Hırsızlar Mağarası Deneyi’ni inceleyerek, insan ilişkilerindeki çatışma ve iş birliği kavramları arasındaki bağlantıları keşfedeceğiz.
Bu deneye ve bize söylediklerine geçmeden önce biraz Prof. Dr. Muzeffer Sherif’ten bahsetmekte fayda var. Prof. Dr. Muzafer Sherif, sosyal psikolojinin önde gelen isimlerinden biridir ve özellikle grup dinamikleri ve sosyal etkileşim konularında önemli katkılar yapmıştır. 1906 yılında Türkiye'nin İzmir şehrinde doğan Sherif, psikolojiye olan ilgisiyle genç yaşta dikkat çekmiş ve alanında öncü bir araştırmacı olarak tanınmıştır. Eğitimine Amerika Birleşik Devletleri'nde devam eden Sherif, Chicago Üniversitesi'nde sosyal psikoloji alanında doktorasını tamamlamıştır. Kariyeri boyunca, sosyal normlar, grup etkileşimi, çatışma ve işbirliği gibi konularda derinlemesine araştırmalar yapmış ve pek çok önemli deney gerçekleştirmiştir. Ancak, en bilinen ve etkili çalışmalarından biri, gruplar arası çatışma ve işbirliğini incelediği "Hırsızlar Mağarası" deneyidir. Sherif'in çalışmaları, sosyal psikoloji alanında temel bir referans noktası olmuş ve insan davranışlarını anlamak için önemli bir çerçeve sağlamıştır.
Hırsızlar Mağarası Adası’nda 22 Çocuk
1954 yazında ABD'de, 11 yaşındaki 22 çocuk, üç haftalık bir kamp için Hırsızlar Mağarası adındaki kamp yerine gelirler. Bu çocuklar, beyaz ve orta sınıf ailelere mensup olup bir dizi deneyinin bir parçası olduklarının farkında değillerdir.
Birbirleriyle daha önce hiç tanışmamış olan bu 22 çocuk, tesadüfi bir biçimde iki gruba ayrılırlar. Kamp yerine ayrı otobüslerle gelirler. Bu çocuklar için görsel ve işitsel olarak birbirlerini algılayamayacakları uzaklıkta iki ayrı kamp kurulur. Her gruba, yıkanma, kayıkla dolaşma, ateş yakma gibi aktiviteler için ayrı olanaklar sağlanır. Tuvaletler ortaktır ancak kullanım saatleri farklıdır. Böylece, kampın ilk haftasında, kendi içinde dayanışmacı ve diğer grubun varlığından haberdar olan iki grup oluşturulur. Gruplardan birine Kartallar, diğerine Akbabalar adı verilir.
Kartallar mı? Akbabalar mı?
İkinci haftada, gruplar arasındaki temas başlar ve bu temasın amacı gruplar arasındaki rekabeti tetiklemektir. Spor yarışmaları gibi aktivitelerle gruplar arasındaki rekabet hızla artar ve düşmanlık duyguları gelişir. Karşılıklı küçümseme, küfür ve düşmanca davranışlar görülür. Buna karşın gruplar kendi içlerinde daha da birleşirler.
Üçüncü haftada ise, araştırmacılar gruplar arasında ortaya çıkan çatışmayı azaltmak için bir bütünleşme aşaması başlatır. Ancak, hoş etkinlikler ve ortak aktiviteler aralarındaki çatışmayı azaltmada etkisiz kalır. Gruplar, birbirlerine saldırmaya devam ederler ve hatta ortak yemekler bile düşmanlık dolu bir atmosfere dönüşür. Böylece, gruplar arasındaki plansız temasın tek başına düşmanlığı azaltmada yeterli olmadığını gösterir.
O Zaman Gelsin Üst Düzey Hedefler!
Artık deneyin can alıcı noktası gelmek üzeredir. Dördüncü haftada araştırmacı, grupların tek başlarına başaramayacağı bazı üst düzey hedefleri devreye sokarak, işbirliğini teşvik eder. Örneğin, delinen su deposunun tamiri gibi önemli işler, iki grubun ortak çabasını gerektirir. İkinci bir iş birliği örneği ise, kampa getirilecek film için gerekli parayı her iki gruptan toplamak suretiyle gerçekleştirilir. Ardından, yiyecek getiren kamyonun suya kayması gibi beklenmedik bir durum, üçüncü kez gruplar arasında işbirliğini elzem kılar. Düzenli olarak üst düzey hedefler doğrultusunda ortak hareket eden grupların arasındaki çatışmanın ve birbirlerine karşı hissettikleri negatif duyguların giderek azaldığı gözlemlenir. Sonuç olarak, kamptan ayrılırken gruplar, aynı otobüse binmeyi kabul eder ve aralarında yeni dostluklar kurmaya başlarlar.
Hırsızlar Mağarası’nda Olan Bitenler Bize Ne Anlatıyor?
Çatışma, genellikle belirli yapısal ve sosyal durumlar tarafından tetiklenen bir olgudur. Hırsızlar Mağarası Deneyi’nde olduğu gibi, birbirini hiç tanımayan ve sonradan oluşturulmuş gruplar arasında dahi rekabetçi bir ortamın yaratılması, çatışma ve düşmanlık duygularını tetikleyebilir. Bu rekabetçi atmosfer, gruplar arasındaki etkileşimi zorlaştırabilir ve iş birliği için engeller oluşturabilir.
Ancak, deneyin ilerleyen aşamalarında, gruplar arasında ortak hedeflerin belirlenmesi ve iş birliğinin teşvik edilmesiyle birlikte, çatışma ortamı dönüştürebildiğini gözlemliyoruz. Çünkü, su deposunun tamiri gibi ortak bir hedef, grupların bir araya gelmesini ve ortak bir amaç doğrultusunda çalışmalarını gerektirir. Benzer şekilde, kamp yöneticileriyle yapılan müzakereler ve ortak para toplama çabaları, gruplar arasında karşılıklı anlayışın ve iş birliğinin artmasına katkı sağlar.
Bu deneyden yola çıkarak, çatışan gruplar arasında bile iş birliğinin ve dayanışmanın mümkün olabileceğini söylememiz hiç de zor olmayacaktır. Rekabetçi dinamikler yerine ortak hedeflere odaklanmak, çatışma ortamlarını dönüştürebilir ve çözüm odaklı yaklaşımların benimsenmesine olanak tanır.
Hayatımızda da benzer dinamikler bulunmaktadır. Bireysel veya toplumsal olarak acımasız bir rekabetin içinde olduğumuzda, çatışma hissini yanımızda taşırız. Dolayısıyla, toplumsal düzeyde yapılan çalışmaların, ve bireyler arası ilişkilerin ortak hedefler ve işbirliği üzerine odaklanması, çatışma ortamlarını dönüştürme potansiyeline sahip olduğunu görmek önemlidir.
Gönderimizi okuduğunuz için teşekkür ederiz! Conflictus olarak, geri bildirimlerinizi ve görüşlerinizi merakla bekliyoruz.
Tunç Karaçay
Conflictus Uyuşmazlık Çözümü Eğitim ve Danışmanlık
🔗 Çalışmalarımız hakkında daha fazla bilgi edinin: https://www.conflictus.co
📧 Bize ulaşın: info@conflictus.co
Sherif, M. (2014). Gruplar Arası Çatışma ve İşbirliği: Hırsızlar Mağarası Deneyi (Çev: Aysun Toker). Ekinoks Yayınları.
Sherif, M. (1956). Experiments in group conflict. Scientific American, 195(5), 54-58.
Tajfel, H., & Turner, J. C. (1991). Gruplar Arası Çatışma ve İşbirliği: Entegratif Bir Kuram. Türk Psikologlar Derneği Yayınları.
Golding, W. (2009). Sineklerin Tanrısı (Çev: Mina Urgan). Can Yayınları.
Hırsızlar Mağarası Deneyi: Gruplar Arası Çatışma ve İşbirliği", PsikolojiTube, https://www.youtube.com/watch?v=8PRuxMprSDQ"
Comments